Od zarania dziejów szlaki wodne były ważnym czynnikiem, który stymulował rozwój wielu cywilizacji. To głównie wzdłuż rzek powstawały pierwsze osady, dzięki którym kwitł handel i możliwy był rozwój miast i gospodarki. Do końca XIX wieku istniała silna świadomość znaczenia śródlądowych korytarzy transportowych dla rozwoju gospodarki, szczególnie na obszarze dzisiejszej Polski północnej i zachodniej, co przekładało się bezpośrednio na liczne inwestycje hydrotechniczne, z budową kanałów włącznie. Od czasu zakończenia II wojny światowej w Polsce następowała stopniowa degradacja infrastruktury hydrotechnicznej i zmniejszenie znaczenia żeglugi śródlądowej, przede wszystkim na rzecz transportu kołowego.
Wieloletnie ograniczenia nakładów na drogi wodne spowodowały, że zaległości są duże i ich odrobienie nie jest możliwe bez określenia priorytetów i stworzenia długookresowego planu inwestycyjnego oraz zapewnienia źródeł finansowania tych prac.
Unikalną inicjatywą samorządów, mającą na celu przezwyciężenie wieloletniej niemożności w dziedzinie żeglugi śródlądowej i rozwoju turystyki wodnej jest inicjatywa marszałków pięciu województw Polski, skupiona wokół idei rewitalizacji polskiego odcinka Międzynarodowej Drogi Wodnej E 70.
Cele tego przedsięwzięcia określone zostały w opracowanej w 2011 roku „Koncepcji programowo-przestrzennej rewitalizacji śródlądowej drogi wodnej relacji wschód-zachód, obejmującej drogi wodne: Odra, Warta, Noteć, Kanał Bydgoski, Brda, Wisła, Nogat, Szkarpawa oraz Zalew Wiślany (planowana na terenie Polski MDW E70)”.
Po zrealizowaniu wszystkich zaplanowanych zadań, powinny zostać rozwiązane następujące zagadnienia:
- budowa proekologicznego systemu multimodalnego dla turystyki, polegającego na stworzeniu dogodnych powiązań komunikacyjnych z użyciem transportu samochodowego, kolejowego i wodnego, z równoczesną intensyfikacją turystyki rowerowej i pieszej;
- rozwój żeglugi jachtowej śródlądowymi i morskimi jednostkami żaglowymi oraz motorowymi na drodze E 70 i wodach Zalewu Wiślanego;
- rozbudowa infrastruktury portowej i zaplecza turystycznego wzdłuż Międzynarodowej Drogi Wodnej E70;
- uatrakcyjnienie turystyki zbiorowej poprzez umożliwienie zwiedzania obiektów o wysokich walorach kulturowych i przyrodniczych, usytuowanych w pobliżu szlaków wodnych.
Proces wdrażania projektu został podzielony na 3 etapy. Założenia poszczególnych etapów zostały zamieszczone poniżej. Etap I (lata 2010-2014):
- wykonanie dokumentacji przedprojektowej (koncepcji programowo – przestrzennej;
- przeprowadzenie szeroko zakrojonych konsultacji społecznych;
- opracowanie programu rewitalizacji MDW E 70 i przeprowadzenie procedury strategicznej prognozy oddziaływania na środowisko;
- dokonanie zmian przepisów regulujących funkcjonowanie administracji dróg wodnych (np. dotyczącej zamykania i otwierania szlaku, godzin funkcjonowania śluz i mostów zwodzonych, system poboru opłat itp.);
- dokonanie zmian legislacyjnych umożliwiających samorządom terytorialnym zaangażowanie w budowę i zarządzanie infrastrukturą towarowej żeglugi śródlądowej;
- opracowanie dokumentacji projektowo-kosztorysowych dla najważniejszych zadań modernizacji infrastruktury technicznej MDW E 70 (np. odmulenie Noteci, modernizacja śluz, oznakowanie nawigacyjne i turystyczne).
Etap II (lata 2015-2020) zakładał:
- budowę portów i przystani turystycznych;
- odmulenie Kanału Bydgoskiego i Brdy (w granicach miasta Bydgoszczy) w ramach poprawy gospodarki wodno-ściekowej miasta Bydgoszczy;
- przebudowę ujściowego odcinka Wisły w ramach programu „Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław – do roku 2030″;
- modernizację infrastruktury portu morskiego w Elblągu oraz przebudowę Bulwaru Zygmunta Augusta wraz z budową mostów zwodzonych;
- wykonywanie lokalnych remontów i przebudów infrastruktury dróg wodnych administrowanych przez RZGW Gdańsk i RZGW Poznań, finansowanych ze środków własnych Skarbu Państwa;
- realizację przez inwestorów prywatnych niewielkich przystani turystyczno-rekreacyjnych, w ramach uatrakcyjniania istniejących obiektów noclegowo- wypoczynkowych;
- realizację najważniejszych zadań modernizację infrastruktury technicznej MDW E 70 (odmulenie Noteci wraz z zagospodarowaniem urobku, modernizację śluz, oznakowanie nawigacyjne i turystyczne oraz poprawę dostępności drogowej);
- opracowanie dokumentacji przedprojektowej, środowiskowej, projektowo-kosztorysowej dla przebudowy dolnej Wisły na odcinku Silno – Fordon – Przegalina;
- opracowanie dokumentacji przedprojektowej, środowiskowej, projektowo-kosztorysowej dla poprawy stosunków wodnych Doliny Noteci, celem zapewnienia odpowiednich głębokości tranzytowych przez cały sezon nawigacyjny;
- modernizację i rozbudowę infrastruktury istniejących portów i przeładowni (Kostrzyn nad Odrą, Gorzów Wlkp., Krzyż, Ujście, Bydgoszcz, Malbork, Elbląg), jako lokalnych centrów logistyki rolnictwa i lokalnego przemysłu oraz obszarów aktywizacji gospodarczej;
- tworzenie turystycznych węzłów integracyjnych (multimodalnych) w pobliżu portów i przystani układu podstawowego (Kostrzyn nad Odrą, Gorzów Wlkp., Drezdenko, Wieleń, Krzyż, Czarnków, Ujście, Nakło, Bydgoszcz – Fordon, Chełmno, Świecie, Grudziądz, Korzeniewo, Gniew, Biała Góra, Malbork, Elbląg, Tczew, Sobieszewo, Krynica Morska, Frombork).
Obecnie projekt wchodzi w III etap (lata 2021-2030), w którego założeniach znajdują się zadania:
- realizacja przebudowy koryta dolnej Wisły na odcinku Silno – Fordon – Przegalina do parametrów IV klasy, docelowo jako odcinek międzynarodowej drogi wodnej E 40 Gdańsk – Odessa;
- budowa intermodalnego terminalu kontenerowego w Bydgoszczy w rejonie planowanego parku przemysłowego technologicznego w Bydgoszczy-Łęgnowie obecnie Bydgoszcz /Solec Kujawski;
- usunięcie barier technicznych na drodze wodnej Odra – Wisła i osiągniecie parametrów II klasy technicznej (m.in.: przebudowa mostów drogowych i kolejowych, przebudowa komory śluzy Krostkowo, poprawa promieni łuków szlaku żeglugowego);
- poprawa stosunków wodnych Doliny Noteci, celem zapewnienia odpowiednich głębokości tranzytowych przez cały sezon nawigacyjny – budowa systemu melioracyjnego, zbiorników retencyjnych umożliwiających alimentacje drogi wodnej w okresach niskich stanów wód;
- budowa nowych portów i przeładowni powiązanych funkcjonalno-przestrzennie z terenami inwestycyjnymi oraz istniejącą bazą przemysłowo-składową, w zależności od koniunktury gospodarczej i lokalnego zapotrzebowania;
- przebudowa rzeki Szkarpawy do parametrów IV lub Va klasy jako połączenia portów morskich Gdańska i Elbląga oraz udostępnienia akwenu Zalewu Wiślanego dla jednostek śródlądowych o ładowności do 2000 ton.
Projekt ujęty w „Koncepcji programowo-przestrzennej rewitalizacji śródlądowej drogi wodnej relacji wschód-zachód, obejmującej drogi wodne: Odra, Warta, Noteć, Kanał Bydgoski, Brda, Wisła, Nogat, Szkarpawa oraz Zalew Wiślany (planowana na terenie Polski MDW E70)” zakładał zaangażowanie Państwa (Ministerstwo Infrastruktury, Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie) w rewitalizację dróg wodnych w Polsce, szczególnie tych, ujętych w sieci międzynarodowych dróg wodnych.
Niestety, dopiero w 2017 roku Polska ratyfikowała Europejskie Porozumienie w Sprawie Głównych Śródlądowych Dróg Wodnych o Znaczeniu Międzynarodowym (Konwencja AGN), przyjmując „Założenia do strategii rozwoju śródlądowych dróg wodnych w Polsce na lata 2016-2020 z perspektywą do roku 2030”.
Zgodnie z tymi założeniami ustalono cztery cele i priorytety dla działań na rzecz budowy i modernizacji dróg wodnych o znaczeniu transportowym.
- Priorytet I – Odrzańska Droga Wodna (E30) – osiągnięcie międzynarodowej klasy żeglowności i włączenie w europejską sieć dróg wodnych.
- Priorytet II – Droga wodna rzeki Wisły – uzyskanie znacznej poprawy warunków nawigacyjnych.
- Priorytet III – Połączenie Odra-Wisła-Zalew Wiślany (E70) i Wisła-Brześć (E40) – rozbudowa międzynarodowych dróg wodnych.
- Priorytet IV – Rozwój partnerstwa i współpracy na rzecz śródlądowych dróg wodnych.
Trzecim priorytetem miało być „Połączenie Odra-Wisła-Zalew Wiślany (E70) i Wisła-Brześć (E40) – rozbudowa międzynarodowych dróg wodnych. Założono, że realizacja połączenia Odra-Wisła będzie kosztowało 6,5 mld zł i zostanie rozłożone na lata:
- 2016-2020 – 2,5 mld zł.
- 2021-2030 – 4 mld zł.
Niestety, w dalszych działaniach nie podjęto zamierzeń na rzecz realizacji tego priorytetu. Jedynie zadanie dotyczące połączenia Wisła-Zalew Wiślany zostało dołączone do priorytetu II. W sierpniu 2021 roku koncepcja poprawy warunków nawigacyjnych na rzece Wiśle i Odrze została przekazana do konsultacji międzyresortowych.
Ponadto trwają prace nad wdrożeniem Krajowego Programu Żeglugowego do roku 2030, który z założenia jest dokumentem obejmującym planowanie, działania i inwestycje w zakresie transportu wodnego śródlądowego w perspektywie do 2030 r. Strategia wdrażania KPŻ2030 ukierunkowana będzie przede wszystkim na realizację projektów inwestycyjnych mających na celu poprawę warunków nawigacyjnych na drogach wodnych oraz działania o charakterze programowym ukierunkowanych na przystosowanie dróg wodnych do wyzwań związanych ze zrównoważonym rozwojem sektora transportu dla potrzeb perspektywy finansowej UE 2021-2027. Zakres interwencji odnosi się do polskich odcinków międzynarodowych dróg wodnych wskazanych w Porozumieniu AGN tj. E30 – Odrzańska Droga Wodna (dalej: ODW), E40 – Droga Wodna Rzeki Wisły na odcinku Gdańsk-Warszawa oraz połączenie Warszawa-Brześć (dalej: DWW) i E70 – połączenie Odra-Wisła oraz połączenie Wisła-Zalew Wiślany. Dla okresu po 2030 roku przygotowane są programy Rozwoju Odrzańskiej Drogi Wodnej oraz Drogi Wodnej Rzeki Wisły, a więc programy wyznaczające kierunki rozwoju infrastruktury dla potrzeb wypełnienia postanowień porozumienia AGN, zapewniające międzynarodowe klasy żeglowności na śródlądowych drogach wodnych o znaczeniu międzynarodowym oraz efektywny transport ładunków na całej długości Odry oraz Wisły. Wspominane projekty programy niestety nie obejmują połącznia wodnego Odra – Wisła, stanowiącego część polskiego odcinka MDW E 70.
