Trasa 1. Wielka Pętla Żuławską
Trasa 2. Mała Pętla Żuławska
Trasa 3. Rejs do Stolicy Żuław
Pętla Żuławska to sieć dróg wodnych: rzek i kanałów oraz Zalewu Wiślanego, atrakcyjnych turystycznie i przyrodniczo, w dużym stopniu przystosowana do uprawiania turystyki wodnej na różnych jednostkach pływających: kajakach, jachtach, łodziach motorowych czy hausbotach.
Pętla to 303 km szlaków wodnych, powiązanych wprost Międzynarodową Drogą Wodną E70. Cześć tych dróg jest wspólna dla Pętli Żuławskiej i MDW E70 a niektóre stanowią jej fragment lub się wzajemnie krzyżują. Na szlakach Pętli powstała lub została zmodernizowana sieć nowoczesnych i dobrze wyposażonych pomostów, przystani lub portów w ramach projektu „Pętla Żuławska – rozwój turystyki wodnej. Etap I”. Projekt uznany został za jeden z najlepszych w zakresie turystyki wodnej w Polsce.
Pętla Żuławska osadzona jest wokół Delty Wisły i Zalewu Wiślanego, w regionie, który bez sprawnie zarządzanych rzek i kanałów nie mógłby istnieć. Nie ma w Polsce drugie takiego regionu, jak Żuławy, o takim nasyceniu budowlami hydrotechnicznymi: stacjami pomp, wrotami przeciwpowodziowymi, przepompowniami wody, śluzami, akweduktami, wałami przeciwpowodziowymi i różnego rodzaju mostami. Na to nakłada się bogate i różnorodne dziedzictwo kulturowe, którego dziedzictwo materialne ciągle zachwyca unikatowymi świątyniami, domami podcieniowymi, olęderskimi zabudowaniami, nekropoliami mennonickimi czy wsiami zwanymi jako „ulicówki rzeczne”, w których głównym traktem komunikacyjnym była rzeka. Żuławy Wiślane, częściowo leżący poniżej poziomu morza i najbardziej płaski region w Polsce, nazywany jest przez tych, którzy go poznali – krainą dla konesera, bo nie da się jego uroków opisać słowami. Trzeba z nim poobcować. Na to wszystko możecie spojrzeć z perspektywy wody. Proponujemy trzy warianty pływania po Żuławach, w zależności od czasu, jaki chcemy poświęcić: od jednego do sześciu dni.
Drogi wodne Pętli Żuławskiej w zasadzie są dostępne dla jednostek o zanurzeniu 1,4 m – z wyjątkiem trasy do Stolicy Żuław, gdzie gwarantowana głębokość wynosi 1 metr. W każdym punkcie, który wskazaliśmy jako zakończenie etapu znajduje się przystań lub inne miejsce postojowe, bezpieczne dla wodniaków i posiadające podstawowe wyposażenie: wodę, elektryczność, łazienkę czy sanitariaty.
Wisła jest drogą wodną stanowiącą część MDW E70 i Pętli Żuławskiej. Dla żeglugi po Pętli Żuławskiej problemem mogą być wysokie stany wody, gdyż wówczas ze względów przeciwpowodziowych śluzy w Białej Górze, Gdańskiej Głowie i Przegalinie są zamykane. Należy też unikać pływania blisko brzegu, by nie narazić się na uderzenie np. w ukryte pod wodą ostrogi.
Na 887 km znajduje się śluza wodna Biała Góra i wejście na Nogat. Dwa kilometry dalej znajduje się wieś Piekło, która stała się symbolem walki o polską szkołę w czasach faszystowskiej germanizacji. Na 902 km jest wieś Gorzędziej, w której – według legendy – modlił się w 997 roku św. Wojciech. Na 903 km mijamy Most Knyblewski zbudowany przez Niemców na początku wojny. Most ten połączył wtedy Berlin z Królewcem (Kaliningradem), a na końcu wojny został zburzony. Polacy odbudowali most w 1950 roku.
Na 908 km docieramy do pomostów cumowniczych, z których możemy wybrać się do Tczewa, miasta z wartym zwiedzenia Muzeum Wisły.
W Palczewie (918 km) jest jeden z ostatnich i chyba najokazalszy wiatrak typu „holender” z obracaną kopułą, która pozwalała ustawić skrzydła we właściwym kierunku do wiatru oraz drewniany kościół zbudowany z XVII wieku. Niedaleko, bo w Steblewie i Nowej Cerkwi (918-921) znajdują się zabytkowe domy podcieniowe. Na 939 km w Kiezmarku, Wisła krzyżuje się z mostem w ciągu S7, trasy łączącej Gdańsk z Warszawą.
Na 931 km dopływamy do śluzy Gdańska Głowa prowadzącej do Szkarpawy, którą możemy dopłynąć na Zalew Wiślany. Dwa kilometry dalej zaczyna się Przekop Wisły: sztuczny, wykonany przez człowieka, 7. kilometrowy odcinek, zrealizowany w latach 1890-1895 w celach przeciwpowodziowych. Na 936 km jest wejście do śluzy Przegalina oraz na Martwą Wisłę prowadzącą do Gdańska. Kilometr dalej, między Świbnem i Mikoszewem kursuje prom, który pokonuje Wisłę w ciągu 5 minut. U ujścia Wisły (941 km) znajduje się Rezerwat „Mewia Łacha”.
Pływanie po Gdańsku. Do Gdańska wpływamy przez śluzę w Przegalinie Martwą Wisłą. Przymiotnik „Martwa” ta odnoga otrzymała po 1985 roku, czyli po wybudowaniu Przekopu. Wcześniej – bo w 1840 roku – powstał odcinek ujściowy nazwany przez Wincentego Pola – Wisłą Śmiałą. Ów przełom nastąpił po przerwaniu pasa wydm przez spiętrzoną lodem rzekę. Jest jeszcze Motława, której ostatni ujściowy fragment kończy się w centrum Gdańska, przy Polskim Haku.
Wybierając się do Gdańska należy wziąć pod uwagę, że na rzekach spotkamy się z dużym ruchem statków, w tym także morskich oraz tramwajami wodnymi. Podobnie, jak w Bydgoszczy – tu także kursuje tramwaj wodny.
Po przepłynięciu śluzy w Przegalinie możemy zatrzymać się na przystani w Błotniku (0,7 km Martwej Wisły). W Gdańsku znajduje się wiele przystani i miejsc do cumowania.
Na 23,6 km Martwej Wisły płyniemy – uwaga! – nad tunelem drogowym pod dnem rzeki, na 25,5 mijamy Twierdzę Wisłoujście. Fortyfikacja zbudowana została w 1758 roku jako latarnia morska, później była więzieniem, klubem żeglarskim a obecnie jest oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, a na 27 km pomnik Westerplatte. Kilometr dalej wpływamy na morze.
Motława w Gdańsku płynie przez centrum Starego Miasta. Nad Motławą znajduje się Filharmonia Bałtycka, Muzeum Morskie (Wyspa Ołowianka) i muzealny statek Sołdek, odrestaurowana Wyspa Spichrzów czy słynny Żuraw Gdański.
Będąc w Gdańsku nie sposób, nie zatrzymać się i nie odwiedzić zabytków, choćby tylko tych na Starym Mieście i w najbliższej odległości. Bazylika Mariacka, największy ceglany kościół na świecie, zwana czasami „Koroną Gdańska”. Wielka Zbrojownia to z kolei najokazalszy świecki budynek manierystycznej zabudowy Gdańska, wzniesiony na początku XVII wieku. Muzeum II Wojny Światowej w niecodziennej budowli z jedną z największych wystaw prezentowanych przez muzea historyczne na świecie, powinna być obowiązkowym punktem dla turystów. Podobnie, jak i Europejskie Centrum Solidarności, którego celem jest upowszechnienie dziedzictwa „Solidarności” w Polsce i innych krajach oraz czynne uczestnictwo w budowie tożsamości europejskiej. Siedziba Centrum znajduje się w pobliżu Bramy nr 2 Stoczni Gdańskiej oraz Pomnika Poległych Stoczniowców. Warto też wybrać się do Muzeum Bursztynu, dokumentujące historię bursztynu i dzieje bursztyniarstwa w Polsce. Zwiedzając ekspozycję muzeum można poznać historię bursztynu, historię rzemiosła bursztynowego i bursztynowych szlaków handlowych, tradycje bursztynu w lecznictwie, użycie go jako kamienia magicznego, materiału badawczego i tworzywa artystycznego. Wśród eksponatów muzeum znajduje się m. in. bursztynowa waza Stalina, bursztynowe szachy z okolic roku 1700, największa bryła bursztynu o wadze 68 kg oraz unikatowa inkluzja zwierzęca „Jaszczurka Gierłowskiej” – bursztynowa bryłka z zatopioną w niej zmumifikowaną jaszczurką.
Szkarpawa to liczące 25,4 km ramię Wisły, łączące ją z Zalewem Wiślanym. Odgrodzone od Wisły śluzą Gdańska Głowa. Nad Szkarpawą znajdują się trzy mosty, dwa zwodzone, jeden obrotowy. W kilku miejscach znajdują się pomosty cumownicze. Jest to też szlak transportowy, między portami w Gdańsku i w Elblągu, można więc spotkać się tu z barkami. Z rzeki widać żuławskie zabudowania, w tym charakterystyczne doimy podcieniowe. W Chłodniewie (Rybina) i w Osłonce znajdują się duże przepompownie wody. Stacja pomp w Chłodniewie jest największą w Polsce – obsługuje 22 tys. ha pól i w ciągu sekundy jest w stanie przepompować 14 tys. litrów wody.
Wisła Królewiecka to 11,5 km uroczej rzeczki, z której roztaczają się piękne widoki na Żuławy. Dopływając do Sztutowa płyniemy pod zwodzonym mostem, na którym nagrywano jedną ze scen serialu „Czterej pancerni i pies”. W Sztutowie warto się zatrzymać, by wsiąść do klimatycznej, wąskotorowej kolejki żuławskiej lub by zwiedzić Obóz Koncentracyjny Stutthof.
Rzeka Elbląg wypływa z Jeziora Druzno i kończy swój 20. kilometrowy bieg w Zalewie Wiślanym. Rzeka nie nastręcza trudności wodniakom. Ostatnia przeszkoda – most pontonowy w Nowakowie – w 2023 roku zostanie zastąpiony mostem obrotowym, sama rzeka zaś będzie pogłębiona do 5 metrów – wszystko w ramach inwestycji budowy kanału przez Mierzeję. Rzeką Elbląg dopłyniemy do ostoi ptactwa, czyli Jeziora Druzno, dalej do Kanału Elbląskiego oraz takich wodniackich miast, jak Ostróda czy Iława.
W Elblągu rzeka stanowi morskie wody wewnętrzne i tor wodny elbląskiego portu. W mieście jest kilka przystani wodnych, a w centrum odnowione nabrzeże przy Bulwarze Zygmunta Augusta. W 2021 roku otwarto nową przystań Grupy Wodnej wraz z otwartą w sezonie letnim wypożyczalną sprzętu wodnego (kajaki, motorówki, żaglówki, rowery wodne). Warto zatrzymać się, by zwiedzić starówkę odnowioną metodą retrowersji, który to styl został zastosowany w wielu miastach świata, choć nadal budzi kontrowersje. Przy okazji odbudowy Starówki dokonano gruntowne badania archeologiczne, w efekcie których elbląskie muzeum posiada jedna z najbogatszych miejskich zabytków archeologicznych na świecie. Muzeum znajduje się przy samej rzece – warto je odwiedzić.
Kanał Jagielloński jest najstarszym czynnym kanałem w Polsce. Powstał w 1438 roku. Obecnie ma długość 5,8 km i łączy Nogat z rzeką Elbląg.
Nogat, z czterema śluzami, odgrodzony od Wisły śluzą Białe Błota jest leniwą rzeką, często pokrytą zielonym dywanem salwinii, wkręcającej się natrętnie w śruby łodzi. Nogat przyciąga przede wszystkim możliwością dopłynięcia do zamku w Malborku, byłej stolicy Państwa Krzyżackiego, jednego największych tego typu obiektów.
Tuga, rzeka o długości ok. 50 metrów, w początkowym biegu zwana Święta. Meandrująca, przy brzegach pokryta „zieloną łąką” jest wymarzonym miejscem do przejażdżek kajakami i rodzinnego pływania. W centrum Nowego Dworu Gdańskiego – stolicy Żuław, powstała przystań żeglarska, a obok od lat 90. XX wieku działa Muzeum Żuławskie.
Kilometr przed Nowym Dworem, w Żelichowie „zbudowano” niedawno dom podcieniowy, przeniesiony z innej miejscowości. Można w nim spróbować słynnej wódki Machandel Stobbes, serwowanej w bardzo oryginalny sposób, zgodnie z procedurą tej słynnej kiedyś wytwórni. Kuszą także żuławskie potrawy regionalne.
Zalew Wiślany to duży akwen o powierzchni 838 km2, z czego 328 km2 (40%) leży po stronie polskiej, a pozostała część – zwana Zalew Kaliningradzki – po stronie rosyjskiej. Jest to drugi największy zbiornik wodny na południowym brzegu Bałtyku. Większy od niego jest tylko Zalew Kuroński położony w zachodniej części Litwy, połączony z Zalewem Wiślanym rzekami Pregoła i Dejma. Długość Zalewu Wiślanego wynosi 90,7 km (część polska: 35,1 km), a szerokość od 6,8 km do 13 km. Zalew Jest akwenem płytkim – średnia głębokość wynosi 2,7 m. Polskie wody Zalewu mają powierzchnię prawie trzykrotnie większą od największego w kraju jeziora Śniardwy.
Polska cześć Zalewu Wiślanego posiada jedynie pośrednie połączenie z wodami Bałtyku, poprzez Szkarpawę i Wisłę. Po stronie rosyjskiej Zalew Kaliningradzki łączy się z Morzem Bałtyckim poprzez Cieśninę Piławską, zwaną również Cieśniną Bałtyjską. Dalej w stronę Kaliningradu wiedzie tor wodny: Kanał Kaliningradzki, w którym utrzymywana jest głębokość na poziomie 10-11 metrów (ze względów handlowych i militarnych). Zalew Wiślany łączy sieci polskich i zachodnioeuropejskich śródlądowych dróg wodnych z wodami rosyjskimi i litewskimi.
Południowa część Zalewu Wiślanego nosi nazwę Zatoki Elbląskiej. To bardzo płytka część Zalewu (1-1,5 m), na której skraju utrzymywany jest tor wodny o głębokości min. 2,2 m. Nad Zatoką Elbląską znajdują się niewielkie przystanie dostępne dla jachtów o zanurzeniu do 1,5 m: Suchacz, Kamienica Elbląska, Jagodna. W 1991 roku utworzono tu Rezerwat Przyrody Zatoka Elbląska.
Po stronie warmińsko-mazurskiej znajdują się przystanie: Kamienica Elbląska, Nabrzeże, Suchacz, Kadyny, Tolkmicko, Frombork, Nowa Pasłęka. Po stronie północnej Zalewu, administrowanej przez woj. pomorskie leżą kolejno: Kąty Rybackie, Krynica Morska, Piaski.
